de term Inuit (meervoud van Inuk ‘man’) verwijst naar een groep inheemse volken uit de circumpolaire regio ‘ s Alaska, Canada en Groenland. De term wordt ook gebruikt voor het continuüm van taalvariëteiten gesproken door de Inuit mensen. Inuit is een groep van vijf nauw verwante talen die behoren tot de Eskimo tak van de Eskimo-Aleut taalfamilie. Drie van deze talen, gesproken in Canada en Groenland, worden aangeduid als Inuktitut. Twee talen, gesproken in Alaska, worden aangeduid als Inupiatun (Ethnologue). De Inuit zelf gebruiken verschillende namen om naar hun eigen taal te verwijzen. De term Eskimo is een denigrerend woord in het Algonkisch dat ‘eter van rauw vlees’betekent. Men denkt dat de nomadische Inuit in Noordoost-Siberië zijn ontstaan en in oostelijke richting over de Beringstraat naar Alaska en vervolgens over Noord-Canada naar Groenland zijn gaan migreren. Als gevolg daarvan is Inuit niet een enkele taal, maar een continuüm van variëteiten die niet gemakkelijk te begrijpen zijn in hun geografische uitersten.
|
Inuit
|
||
|---|---|---|
| Inuinnaqtun (West-Canadese Inuit, West-Canadese Inuktitut) ) | 410 | verspreide kustgemeenschappen van West – en Noord-Canada. Statutory provincial working language in Northwest territories. |
| Inuktitut (Oost-Canadese Inuit )) | 34,100 | Hudson Strait gebieden, Oost door Nunavut, southern Baffin Island, en noordelijke kust nederzettingen van Quebec, verder langs de Noord-Atlantische kust, Newfoundland en Labrador. |
| Inuktitut, Groenlands (Groenlands, Kalaallisut) | 57,000 | Groenland, Denemarken. Wettelijke nationale taal |
| Inupiatun, Noordalaskan (Noordalaskan Inupiat, Inupiat, “Eskimo”) | 13,500 | Alaska, Norton Sound en Point Hope, USA. |
| Inupiatun, Noordwest Alaska (Noordwest Alaska Inupiat, Inupiatun, “Eskimo”) | 5,580 | Alaska, Kobuk, Noatak, Seward Peninsula en Beringstraat. |
Status
Inuitvariëteiten hebben een andere status, afhankelijk van het land waar ze worden gesproken:
- Groenland
de grootste groep Inuitsprekers woont in Groenland en Denemarken (57.000). In Groenland, de officiële vorm van Inuit, is een van de officiële talen van de staat (samen met de Deense). Het heet Kalaallisut. - Canada
in Canada wordt het woord Inuktitut gebruikt om alle Canadese Inuitvariëteiten aan te duiden. Inuktitut wordt erkend als de officiële taal van het Nunavut grondgebied (samen met Engels en Frans) en de Northwest Territories (samen met Engels, Frans, en een aantal andere inheemse talen). Het heeft ook wettelijke erkenning in Nunavik – een deel van Quebec-waar het wordt erkend in het Handvest van de Franse taal als de officiële taal van het onderwijs voor Inuit scholen. Het heeft ook enige erkenning in Nunatsiavut – de Inuit gebied van Labrador. Inuit wordt gebruikt in gedrukte en elektronische media in Canada en Groenland. Inuit Circumpolar Conference heeft een commissie die zich toelegt op het behoud van de Inuit en de ontwikkeling van een gemeenschappelijk schrijfsysteem voor de taal. - U. S.
Inuit heeft geen officiële status in Alaska.
dialecten
alle Inuitvariëteiten hebben een aantal dialecten die verband houden met hun geografische ligging.
structuur
Sound system
bijna alle dialecten van Inuit hebben slechts drie basisklinkers die kort of lang kunnen zijn. Klinker lengte maakt een verschil in woord betekenis. In de Nunavut standaard Romeinse spelling worden lange klinkers geschreven als een dubbele klinker. Deze regel geldt niet altijd voor Alaskaanse dialecten en sommige gebieden van Groenland. De opeenvolgingen van de klinker zijn beperkt tot twee aangrenzende klinkers.
| sluiten |
i
|
. |
u
|
| Mid | |||
| openen |
a
|
medeklinkers
dialecten kunnen enigszins verschillen in het aantal medeklinkers. De nunavutdialecten van de Inuit hebben vijftien medeklinkers. Andere dialecten kunnen meer hebben. De clusters van medeklinkers zijn beperkt tot opeenvolgingen van twee medeklinkers.
| labiaal | alveolair | palataal | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Stops | stemloos |
p.
|
t
|
k
|
q
|
|
| stemhebbende |
ɟ
|
g
|
ɢ
|
|||
| Wrijfklanken | stemloze |
s
|
||||
| laterale |
v
|
ɬ
|
||||
| Laterals | stemloze | |||||
| stemhebbende |
l
|
|||||
| Nasals |
m
|
n
|
½
|
|||
| Semi-klinkers |
j
|
|||||
- /p/, /t/, /k/, /q/ zijn niet-geaspireerde, d.w.z. geproduceerd zonder een zuchtje lucht, als in het engels.
- / q/, / ɢ / have no equivalents in English
- /ɬ / has no equivalent in English
- /ŋ / has no equivalent in English
- / ŋ / = ng in sing
- / j / = y in yam
Stress
positie van stress in een woord beïnvloedt de Betekenis van een woord.
grammatica
net als andere Eskimo-Aleoetische talen zijn Inuittalen polysynthetisch, dat wil zeggen dat grammaticale functies worden vertegenwoordigd door een reeks achtervoegsels aan wortels en stengels. Als gevolg daarvan hebben Inuittalen veel lange woorden die gelijkwaardig zijn aan hele zinnen in analytische talen zoals Engels. Bijvoorbeeld, het Inuktitut woord tusaatsiarunnanngittualuujunga’ ik kan niet goed horen ‘bestaat uit de elementen tusaa’ horen ‘+ tsiaq’ goed ‘+ junnaq’ in staat om ‘+ nngit’ niet ‘+ tualuuu’ heel veel ‘+ junga’ lst persoon enkelvoud, aanwezig, indicatief, niet-specifiek ‘ (voorbeeld van Wikipedia).
alle Inuittalen zijn Ergatief-Absolutief. Dit betekent dat subjecten van niet-overgankelijke werkwoorden en objecten van transitieve werkwoorden worden gemarkeerd met het Absolutieve geval, terwijl subjecten van transitieve werkwoorden worden gemarkeerd met het Ergatief geval. Dit verschilt van Indo-Europese talen die het onderwerp van zowel transitieve als intransitieve werkwoorden markeren met het nominatief geval en het object van transitieve werkwoorden met het accusatief geval.
zelfstandige naamwoorden
- zelfstandige naamwoorden zijn gemarkeerd voor hoofdletters en kleine letters. De meeste variëteiten van Inuit hebben drie getallen (enkelvoud, duaal en meervoud).
- er is geen geslachtsaanduiding.
- gevallen zijn absolutief, ergatief, equatief, instrumentaal, lokatief, allatief, ablatief en prolatief.
voornaamwoorden
het voornaamwoordelijk systeem van Inuit bestaat uit persoonlijke, vragende en aanwijzende voornaamwoorden. Inuit heeft twee vormen van de derde persoon voornaamwoord: een die overeenkomt met de derde persoon in Europese talen, en een obviatieve vorm. Dit helpt om de antecedent van ‘zijn’ te disambigueren in een zin als ‘Tommy gaf Billy zijn bal.”
werkwoorden
Inuit-werkwoorden hebben een sterk ontwikkeld systeem van grammaticale markering. Een enkel Verbogen werkwoord kan een zin vormen, bijvoorbeeld quviasuktunga ‘ ik ben gelukkig ‘(quviasuk’ gelukkig ‘+ –tunga’1ste persoon enkelvoud’.)
- werkwoorden vallen in twee categorieën: specifiek en niet-specifiek. Er zijn echter veel werkwoorden die tot beide categorieën behoren. Specifieke werkwoorden hebben bepaalde objecten. Ze nemen achtervoegsels die de grammaticale persoon van zowel het subject als het object aangeven, maar niet hun grammaticale nummer.
- werkwoorden dragen verbuigingen voor persoon en aantal van zowel onderwerp als object.
- Inuktitut werkwoorden beginnen met een wortelmorfeem en eindigen met een achtervoegsel dat de grammaticale persoon van het onderwerp aangeeft, bijvoorbeeld pisuk ‘walk’ + tunga ‘1ste persoon enkelvoud ‘= pisuktunga’ik loop’.
- er zijn tot 8 verschillende stemmingen, waaronder indicatief, imperatief, vragend, optatief en verschillende vormen van aanvoegende wijs.
- Aspect wordt lexicaal uitgedrukt door afleiding, in plaats van grammaticaal.
- er zijn drie tijden: heden, verleden en toekomst. Terwijl Indo-Europese talen de neiging om gespannen onderscheidingen te maken in termen van voor of na een bepaalde gebeurtenis, Inuktitut maakt een aantal enigszins vage onderscheidingen afhankelijk van hoe ver in het verleden of de toekomst de gebeurtenis nam of zal plaatsvinden. In het Engels vereist dit onderscheid extra woorden om de gebeurtenis in de tijd te plaatsen, maar in Inuktitut draagt de gespannen markering zelf veel van die informatie, bijvoorbeeld, tikip– ‘arrive’ +niaq– ‘later vandaag’ + –tuq ‘3rd person singular non-specific’ = tikimniaqtuq ‘hij komt later aan’ (voorbeeld van Wikipedia).
woordvolgorde
de normale woordvolgorde is Subject-Object-werkwoord.
woordenschat
- Inuit heeft de neiging om woorden niet te lenen uit andere talen, maar om ze te bouwen uit inheemse elementen, bijvoorbeeld, sukatunik titiraut ‘fax’, letterlijk, ‘snelle letters’. Nieuwe woorden worden meestal gevormd uit inheemse en geleende wortels door de toevoeging van verschillende achtervoegsels.
- de woordenlijsten van verschillende variëteiten vertonen verschillende invloeden. Bijvoorbeeld, variëteiten gesproken in Siberië hebben geleend woorden rom Russisch (bijvoorbeeld, sabaakax ‘hond’ van Russische sobaka. Inuktitut gesproken in Canada gebruikt veel Engelse woorden, terwijl Inuktitut in Groenland een uitgebreide invloed van het Deens heeft.
| hoe gaat het? | Qanuipit? |
| Vaarwel | Tavvauvutit (dat is het persoon), tavvauvut (dat is jouw zee of mensen) |
| dank document | |
| Ies | II |
| maar | Aakka, aagaa |
| Welkom |
IOOO Moeten hebben gehoord dat de Inuit heeft mans woorden voor ‘dromen’. Hier zijn ze: anio, apizhak, aput, iriartak, katakartanak, kavisilak, kindirak, mannguk, masak, matsaak, natiruvaak, idukak, kannialaak, kannyk, kiasuka, kik ‘ umak.Er zijn ook heel wat woorden voor ‘ike’, namelijk, aggutitaak, ivunit, kilinik, nilak, iduttaak, kusak, sarliar susik, siko, sikukraa, tuvak.
hieronder staan Inuitgetallen 1-10.
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| het Inuktitut, West-Canadese |
vleesetende
|
ʀukuk
|
pingasut
|
onderdrukking
|
volledig
|
rol of de rol van een koning
|
aypak
|
pingasonik
|
qulingiluat
|
kulit
|
| het Inuktitut, Groenlands |
ataaseq
|
bear cub
|
pingasut
|
systeem
|
volledig
|
arfinillite
|
venkel
|
arfineq pingasut
|
qulingiluat
|
kulit
|
| Aleut | Ataka | aalax | qaanku | sichi | chaang | atuung | uluung | qamchiing | sichiing | hatix |
schrijven
tot voor kort werd Inuit niet geschreven. De eerste poging om de taal te schrijven werd gedaan door Moravische missionarissen in Groenland en Labrador in het midden van de 18e eeuw. In de jaren 1870 paste Edmund Peck, een Anglicaanse Missionaris, de Cree syllabary aan voor het schrijven van Inuit. Andere missionarissen, en later Canadese en Amerikaanse overheid taalkundigen, paste het Latijnse alfabet aan de dialecten van de Mackenzie River delta, de westelijke Arctische eilanden en Alaska. Tegenwoordig wordt Inuit geschreven met het Latijnse alfabet in Groenland, Alaska, Labrador, de Mackenzie River delta in de Northwest Territories en in een deel van Nunavut. In het grootste deel van Nunavut en in het noorden van Quebec, wordt Inuit geschreven met behulp van de Inuit syllabary die officiële status heeft in Nunavut, naast het Latijnse alfabet. Syllabaries worden ook officieel gebruikt in Quebec. In Groenland is het traditionele Latijnse schrift officieel en wordt het veel gebruikt in het openbare leven. Het Latijnse schrift wordt gebruikt om Inupiaq in Alaska te schrijven. In sommige delen van Canada wordt echter de Inuit syllabary gebruikt.
hieronder vindt u Artikel 1 van de algemene verklaring van de rechten van de mens in twee Inuit-scripts.
Groenlands Inuktitut Immikkoortoq1. Inuit repair inunngorput nammineersinnaassuseqarlutik assigiimmillo ronden inimmilluseqarlutillo pisinnaatitaöffeqarlutik. Solaqassusermik tarnillo nalunngissusianik pilersugaapput, imminnullu ilioreqeqatigiittariaqaraluarput qatanngutigiittut peqatigiinnerup anersaapput.Op deze disambiguatiepagina staan artikelen die geassocieerd zijn met de titel eastern canadian inuit.
artikel 1 alle mensen worden vrij en gelijk in waardigheid en rechten geboren. Zij zijn begiftigd met rede en geweten en moeten jegens elkaar handelen in een geest van broederschap.
Wist U Dat?
Engels Heeft een aantal woorden geleend uit de Inuit-talen. Onder hen zijn de volgende:
|
Geleend woord
|
Oorsprong
|
|---|---|
| anorak | Kalaallisut anoraq |
| iglo | Kalaallisut igdlo ‘huis’ |
| kajak | Kalaallisut qayaq, letterlijk ‘kleine boot van skins’ |
| nanuk (nanook) | ijsbeer |
| parka | vermoedelijk van oorsprong Aleut |
| umiak | multi-persoons kajak |