Waar te beginnen met Ingmar Bergman

waarom dit niet zo gemakkelijk lijkt

in zijn 59 jaar als filmmaker (1944-2003) schreef en/of regisseerde Ingmar Bergman meer dan 60 films. Het is een ontmoedigend figuur voor nieuwkomers, maar niet slecht voor een filmmaker die cinema als zijn ‘minnares’beschouwde. Toch werd Bergman ’s lijdende’ vrouw’, het theater, nauwelijks verwaarloosd: op de een of andere manier vond Bergman ook tijd om meer dan 170 toneelstukken te regisseren, zowel in zijn geboorteland Zweden als in het buitenland. Tel daarbij op dat in veel van zijn films kleine afgietsels te zien zijn die in beperkte ruimtes lang spreken, en het is niet verwonderlijk dat zijn filmwerk vaak wordt bekritiseerd als ’theatraal’.

Bergman ging natuurlijk vaak tegen deze’ theatraliteit ‘ in met een speels modernisme dat in het medium van de cinema zwierf, maar zelfs deze experimentele innovaties zouden nu als passé kunnen worden gezien. De visie van Bergman als ‘verouderd’ wordt alleen maar versterkt door zijn verkenning van een bepaald soort existentialisme dat filosofie (en cinema) meestal hebben achtergelaten. Bovendien werd zijn werk, naarmate de jaren ’60 vorderden, steeds pessimistischer en schuiner, wat zowel een weerspiegeling was van een wereld die verschrikkingen als de Vietnamoorlog toestond, als van de mode voor auteurloze,’open teksten’.

• verken de Bergman-collectie op BFI-speler

maar Bergman ‘ s werk was en kon nooit auteurloos zijn: misschien meer dan enige andere filmmaker, Bergman gebruikt cinema als een verkenning (of exorcisme) van persoonlijke demonen. Zijn terugkerende thema ‘ s van hard ouderschap, ontrouw, dood, vernedering en geloof waren allemaal schijnbaar altijd aanwezig in zijn leven. Het is misschien deze diep persoonlijke verbinding die Bergman zo ‘ n expert maakte in het verkennen van de psyche op het scherm – dit, en een weigering om zich af te keren van ongemakkelijke waarheden over de menselijke natuur. Als Bergman ‘ s werk moeilijk is om naar te kijken, is het omdat hij ons dwingt om aspecten van onszelf te confronteren waar we eerder voor terugschrikken.

de beste plaats om te beginnen – wilde aardbeien

gezien de grootte, schaal en kwaliteit van Bergman ‘ s output, is het onmogelijk om een werk als het definitieve toegangspunt te bestempelen, maar Wild Strawberries (1957) biedt zeker een toegankelijke inleiding tot veel van zijn belangrijkste motieven en narratieve apparaten. Hier, net als elders, gebruikt Bergman een fysieke reis – die van Isak Borg, een ouder wordende emeritus professor die door Zweden rijdt om een eredoctoraat te ontvangen – om een innerlijke reis van de ziel te vertegenwoordigen, waarin zelfconfrontatie leidt tot zelfontdekking. Bergman vertelt het verhaal met behulp van voiceover, flashbacks en dromen, des te beter om ons verder in Borg ‘ s geest te trekken.

de eerste droom komt tot ons als een expressionistische nachtmerrie, een memento mori waarin Borg getuige is van een crashende Lijkwagen en een doodskist met zijn eigen nog levende lijk: keer op keer worden de personages van Bergman gestalkt door het spook van de dood en oprukkende ouderdom. De droom is woordloos en weerspiegelt Bergman ‘ s liefde voor de stille cinema (en Borg wordt natuurlijk gespeeld door Victor Sjöström, een van de grote regisseurs van het stille tijdperk en een voormalige mentor van Bergman).Borg wordt op zijn reis vergezeld door Marianne (Ingrid Thulin), de vrouw van zijn vervreemde zoon Evald (Gunner Björnstrand). Onderweg pikken ze een trio jonge lifters en een kibbelend getrouwd stel van middelbare leeftijd op. Net als veel van Bergman ’s minnaars vernederen deze elkaar in verhitte, venijnige uitwisselingen, terwijl Marianne Evald’ s afdaling in cynische misantropie vertelt – hier gepresenteerd als het eindresultaat van de ouderlijke kou. Gelukkig, de jonge lifters bieden Borg een briefje van genade, het aanzetten van herinneringen die hem in staat stellen om zijn verleden te confronteren en werken aan een gevoel van verzoening, zowel met zichzelf als met zijn zoon. In totaal blijft de film een van Bergman ‘ s warmste en meest ontroerende werken.

Wat moet u volgen

hoewel het trio van jonge lifters kort, bijna komisch, over God twisten, blijven de grotere vragen van het geloof onder het oppervlak van wilde aardbeien. Wie op zoek is naar een meer expliciete verkenning van dit beroemde thema van Bergman ‘ s zou kunnen proberen de middeleeuwse praal van de zevende zegel (1957) en de maagdelijke Lente (1960): in de eerste probeert een ridder minstens één betekenisvolle daad uit te voeren voordat hij sterft, terwijl in de tweede een vader een bloedige wraak neemt op drie goathers die zijn dochter hebben verkracht en vermoord.Vanaf daar zou een logische volgende stap de zogenaamde ’trilogie van het geloof’ zijn, bestaande uit Through a Glass Darkly (1961), Winter Light (1963) en The Silence (1963), waarin Bergman bleef worstelen met Gods blijvende stilte. Ondertussen konden degenen die op zoek waren naar verdere verkenning van de gekwelde familiedynamiek doorgaan met Cries and Whispers (1972), over een stervende vrouw en haar twee zussen; Autumn Sonata (1978), over het bezoek van een moeder aan haar vervreemde dochter; of Fanny en Alexander (1982), over twee kinderen en de inspanningen van hun moeder, ooms en grootmoeder om hen te beschermen tegen hun nieuwe, boze stiefvader.Voor degenen die meer geïnteresseerd zijn in verhalen over vernederde geliefden en ontrouw, bieden zaagsel en klatergoud (1953) of scènes uit een huwelijk (1973) een goede weg vooruit. Als alternatief, Smiles of a Summer Night (1955) en A Lesson In Love (1954) bieden lichter neemt dezelfde thema ‘ s, en dienen als een goede herinnering dat, ondanks zijn serieuze reputatie, Bergman maakte een aantal succesvolle komedies.Tot slot, van het latere, serieuze werk, moet men ook zeker niet te missen the masterful Persona (1966), over een verpleegster zorg voor een actrice die zich terugtrekt in een staat van totale stilte, en schaamte (1968), over een echtpaar worstelen om te overleven als een wilde, naamloze oorlog woedt overal om hen heen.