Oświęcim ma bogatą historię, która sięga początków polskiej państwowości. Jest to jeden z najstarszych grodów kasztelańskich w Polsce. Po rozbiorze Polski w 1138 R.książę Kazimierz II Sprawiedliwy przyłączył miasto do Księstwa Opolskiego w ok. 1179 za młodszego brata Mieszko I Plątonogiego, księcia opolskiego i Raciborskiego. Miasto zostało zniszczone w 1241 roku podczas najazdu mongolskiego na Polskę. Około 1272 r.nowo odbudowany Oświęcim otrzymał prawa miejskie wzorowane na Lwówku Śląskim (polska odmiana prawa magdeburskiego). Statut został potwierdzony 3 września 1291 roku. W 1281 roku Ziemia Oświęcimska stała się częścią nowo utworzonego Księstwa Cieszyńskiego, a w ok. 1315 r. powstało samodzielne Księstwo oświęcimskie. W 1327 r. Jan i, Książę Oświęcimski, połączył swoje księstwo z Księstwem Zatorskim, a wkrótce potem jego państwo stało się wasalem Królestwa Czech, gdzie pozostało przez ponad stulecie. W 1445 r.księstwo zostało podzielone na trzy odrębne jednostki – Księstwa oświęcimskie, zatorskie i Toszkowe. W 1457 roku prawa do Oświęcimia kupił król Polski Kazimierz IV Jagiellończyk. 25 lutego 1564 r. król Zygmunt II August wydał ustawę włączającą dawne Księstwa oświęcimskie i zatorskie do Królestwa Polskiego. Oba ziemie zostały przyłączone do województwa krakowskiego, tworząc Powiat Śląski. Miasto stało się później jednym z Ośrodków Kultury protestanckiej w Polsce.
Oświęcim, podobnie jak inne miasta Małopolski, prosperował w okresie zwanym Złotym Wiekiem Polski. Dobre czasy zakończyły się w 1655 roku, podczas katastrofalnego najazdu szwedzkiego na Polskę. Oświęcim został spalony, a następnie miasto podupadło, a w 1772 (zob. Rozbiory Polski) zostało anektowane przez Imperium Habsburgów, jako część Królestwa Galicji i Lodomerii, gdzie pozostało do końca 1918. Po Kongresie Wiedeńskim w 1815 r. miasto znalazło się w granicach zarówno kontrolowanej przez Rosję Polski Kongresowej, jak i Królestwa Prus. W 1866 roku podczas wojny pomiędzy Austrią a Konfederacją Północnoniemiecką pod miastem stoczono potyczkę kawaleryjską, w której siły austriackie pokonały najazd Pruski.
w drugiej połowie XIX wieku Oświęcim stał się ważnym węzłem kolejowym. W tym samym okresie miasto spłonęło w kilku pożarach, m.in. w pożarze z 23 sierpnia 1863 roku, kiedy spłonęły dwie trzecie Oświęcimia, w tym Ratusz i dwie synagogi; w latach 1872-1875 wybudowano nowy ratusz. W kolejnym pożarze w 1881 spłonął Kościół parafialny, szkoła i Szpital. W 1910 r.Oświęcim stał się siedzibą starosty, a w latach 1917-18 utworzono nową dzielnicę o nazwie Nowe Miasto. W 1915 otwarto szkołę średnią. Po I wojnie światowej miejscowość weszła w skład województwa krakowskiego II Rzeczypospolitej. Do 1932 r.Oświęcim był siedzibą powiatu, jednak 1 kwietnia 1932 r. Powiat Oświęcimski został podzielony między Powiat Wadowicki i powiat Bialski.
II wojna światowa
w przededniu II wojny światowej w mieście żyło około 8000 Żydów, w tym ponad połowa ludności.W październiku 1939 r. hitlerowcy przyłączyli teren do Niemiec w Gau Górnego Śląska, który do 1944 r.stał się częścią „drugiej Zagłębia Ruhry”.
w 1940 r. nazistowskie Niemcy wykorzystały pracę przymusową do budowy nowego oddziału dla strażników i personelu Auschwitz, a w 1941 r. na wschodnich obrzeżach miasta podjęto decyzję o budowie dużego zakładu chemicznego IG Farben. Polscy mieszkańcy kilku dzielnic zostali zmuszeni do opuszczenia swoich domów, ponieważ Niemcy chcieli utrzymać pusty teren wokół obozu koncentracyjnego Auschwitz. Zaplanowali 40 km2 otuliny wokół obozu, a w latach 1940 i 1941 wysiedlali polskich mieszkańców w dwóch etapach. Wszyscy mieszkańcy Zasole zostali zmuszeni do opuszczenia swoich domów. W dzielnicach Pławy i Harmęże zniszczono ponad 90 proc. budynków, a mieszkańców pław wywieziono do Gorlic, by sami o siebie dbali. W sumie około 17 000 osób w samym Oświęcimiu i okolicznych wsiach zostało zmuszonych do opuszczenia swoich domów, a osiem wsi zostało wymazanych z mapy, a ludność Oświęcimia zmniejszyła się do 7 600 do kwietnia 1941 roku.
27 stycznia 1945 r. Armia Czerwona wyzwoliła miasto i obóz, a w kompleksie Auschwitz-Birkenau otworzyła dwa tymczasowe obozy dla jeńców niemieckich. Sowiecki obóz Auschwitz istniał do jesieni 1945 r., A obóz Birkenau do wiosny 1946 r. Internowano tam około 15 000 Niemców. Ponadto w pobliżu dworca kolejowego w kompleksie dawnego „Gemeinschaftslager”znajdował się obóz Komunistycznej tajnej policji. Jej więźniami byli członkowie NSDAP, Hitlerjugend i BDM, a także niemieccy cywile, Volksdeutsche i Górnoślązacy podejrzewani o nielojalność wobec Polski.
po I Wojnie Światowej
po przemianach terytorialnych Polski bezpośrednio po ii wojnie światowej powstały w mieście nowe kompleksy mieszkaniowe z dużymi zabudowaniami o konstrukcji prostokątnej i betonowej. Przemysł chemiczny stał się głównym pracodawcą miasta, a w późniejszych latach nastąpił rozwój przemysłu usługowego i handlu. Turystyka do obozów koncentracyjnych jest ważnym źródłem dochodów dla przedsiębiorstw miasta. W połowie lat 90. po upadku komunizmu zatrudnienie w zakładach chemicznych (dawniej I. G. Farben, przemianowanych na Dwory S. A.) zmniejszyło się z 10 000 w czasach PRL do zaledwie 1500 osób. W 1952 roku reaktywowano gminę Oświęcim, a miejscowość do 1975 roku należała do województwa krakowskiego. W latach 1975-1999 miejscowość administracyjnie należała do województwa bielskiego. W 1979 roku Oświęcim odwiedził papież Jan Paweł II, a 1 września 1980 roku przy Zakładach Chemicznych powstało lokalne biuro Solidarności. 28 maja 2006 miasto odwiedził papież Benedykt XVI.